Nyang Meupeubida Tari Ratôh Jaroë Ngön Tari Saman Nakeuh Lagèë Nyoë...

Redaksi    Senin, Oktober 31, 2022    Comment   

Nyang Meupeubida Tari Ratôh Jaroë Ngön Tari Saman Nakeuh Lagèë Nyoë...

1. Tari Ratôh Jaroë.,

Tari ratoh Jaroe (Foto: via google.com)

Achehnetwork – Tarian ratôh jaroë geumeu'én lé grôp ureuëng inöng nyang jumeulah ureuëng lam saboh grôp nyan geunap. Ca’é nyang geujangeuën lam tari nyan nakeuh ca’é nyang meubahsa Acèh

an geupeuiréng ngön su Rapa’i.

Tari Ratôh Jaroë nakeuh interpretasi nibak seumangat inöng Acèh nyang jithèë tanggôh, teuga ngön gagah beuhê nyang ka jithèë bak masa dilèë.

Meuneunguy awak meu'èn Tari Ratôh jaroë nakeuh meuwareuna kunèng, mirah ngön ijô deungön meujampu teunun khaih Acèh deungön blah röt keuë meuneunguy. Ija sungkèt khaih Acèh nyang geungui geupasang deungön meuneunguy nyang wareuna crah.

2. Tari Saman.,

Tari Saman Gayo(Foto: via google.com)

Tari saman geumeu'én lé ureuëng agam deungön jeumeulah awak meu'én nyan nakeuh ganjé.

Ca’é nyang geujangeuën lam tarian nyan nakeuh ca’é nyang meubahsa Gayô, sabab tarian nyan meuasai dari Tanoh Gayo.

Lam tari saman hana geungui musik seubagoë peungiréng,tapi geungui su ureuëng meu'én ngön su pok-pok jaroë.

Tari Saman meumakna inan na peundidékan, meuagama, supan santôn, keupahlawanan, keukompakkan dan keubeusamaan.

Meuneunguy awak meu'èn Saman nakeuh bajèë kantong meucurak keurawang deungön wareuna dasa itam ngön curak meuwareuna mirah, putéh, kunèng ngön ijô.

Nyan keuh nyan nyang meupeubida Tari Ratôh Jaroë Ngön Tari Samana.[]

Éseutana Darôd Dônya Nyang Ka Gadöh Tan Meuho Ka

Redaksi    Minggu, Oktober 30, 2022    Comment   

Éseutana Darôd Dônya Nyang Ka Gadöh Tan Meuho Ka

Lukésan Sayéd Dahlan Al-Habsyi

Achehnetwork – Éseutana Darôd Dônya meunurôt meupadup-padup boh sumbê nyang lôn cok, geupeugah, neuduëk Éseutana nyan dilèë cit peureuséh lam seulingka Meuligoë ngön Museum Acèh jinoë. Éseutana nyang geupeugöt lé Seulôtan Alayddin Riayat Cah Al-Qahar (1557 - 1568 M) nyan na nyang peugah na tujôh boh lapéh ngön peuaman, nyang kawai Éseutana nyan nakeuh angèta pa’i meuguda ngön angèta pa’i meugajah.

Lam lukésan pèreusi lukésan Sayéd Dahlan Al-Habsyi, geupeugah inan Éseutana Darôd Dônya Keurajeuën Acèh geupeugöt bak thôn 1204 Masihi, lheuëh nyan Éseutana nyan tutông bak buleuën Juni 1677 M. Pèreusi lukésan Sayéd Dahlan nyang geugamba Éseutana Darôd Dônya Keurajeuën Acèh ka lheuëh geupeugöt seujak away abad keu 13 M nyan meuarti watèë masa Seulôtan Acèh phôn, ya'ni Seulôtan Djohan Cah (1205 - 1207M). Meunan cit thôn tutông 1677 M. Bak thôn nyan meumakna Éseutana Darôd Dônya nyan tutông leubèh kureuëng 40 thôn lheuëh pomeuréntah Seulôtan Éseukanda Muda (1607 – 1636 M). Seudangkan meulheuëng 40 thôn lheuëh Seulôtan Éseukanda Muda, Keurajeuën Acèh geupimpén lé Ratu Naqiyatôddin Cah (1675 – 1699 M).

Teuma, meunyö tatilék bak pèreusi lukésan Éseutana Darôd Dônya nyang geulukéh lé Sayéd Dahlan Al-Habsyi, nyang jeuët keu teumanyöng, peuë keuh mungkén Éseutana nyan geupeugöt bak masa Seulôtan Acèh Phôn? Lam masa geumat pomeuréntah cuma 5 thôn peuë keuh mungkén Seulôtan Djohan Cah geupeugöt Éseutana keurajeuën nyang lagèë nyan meugah?. An peuë keu ék ny'ö Éseutana Darôd Dônya Keurajeuën Acèh nyan tutông bak masa pomeurétah Ratu Naqiyatôddin Cah?

Sampé 'an uroë nyoë mantöng jeuët keu tanyöng-teumanyöng teuntang Éseutana Darôd Dônya Keurajeuën Acèh. Peuë keuh Éseutana nyan beutôy-beutôy na, atawa hanya sikada saboh lèjénda atawa mitos beulaka. Pasaijih, sampoë 'an jinoë meubacut pih hana geuteumeung jeujak Éseutana nyan. Meunyö keuh Iseutana Darôd Dônya  nyan na tom na lheuëh nyan tutông, dak meundéh kön na teuk meubacut tinggai meu’euncit untôk geusidék seucara arkèologis adakpih artèfak nyan ka meu’umu meureutôh thôn.

Lam meupadup-padup boh sumbê na geupeugah, Éseutana Darôd Dônya Keurajeuën Acèh cit na tom na an beutôy–beutôy geupeugöt bak masa Seulôtan Alayddin Riayat Cah Al-Qahar. Meumakna Éseutana Keurajeuën Acèh nyan saban hayeuë deungön Éseutana Keurajeuën Ôseumaniyah (Turuki jinoë) nyang geupeugöt bak masa pomeuréntah Seulôtan Muhammad II (1453 M). Lagèë nyang neuteupuë, masa pomeuréntah Seulôtan Alayddin Riayat Cah Al-Qahar nakeuh masa away phôn that Kurajeuën Acèh geujalén hubôngan diplomatik deungön Keurajeuën Turuki Ôseumaniyah.

Dari away phôn hubôngan nyan mungkén jeuët keu inspirasi keu geupeugöt Éseutana Darôd Donya atawa geucok curak Eseutana Keurajeuën Ôseumaniyah di Turuki, nyang sampoë an jinoë euncit Éseutana nyan mantöng jeuët takalön keuneubah, saweuëb Éseutana Keurajeuën Ôseumaniyah jinoë ka geupeujeuët keu Museum Topkapi di Istambul Turuki. Saboh Museum paléng raya ngön leungkap geukubah ngön geupeukulèksi beunda-beunda beukaih keuneubah seujarah Éseulam lam dônya. Sayangthat, Éseutana Darôd Dônya Keurajeuën Acèh hana tinggai meu’euncitjih pih.

Teuma, lam hikayat jameun geupeugah bhaih na tom na Éseutana Darôd Dônya Keurajeuën Acèh. Lagèë geupeugah lam kitab Bustanussalatin, saboh kitab ènskopèdia seujarah Acèh nyang hana that leungkap pih, keunarang Nuruddin Ar-Raniry, geupeugah bhaih na Éseutana Keurajeuën Acèh nyang geubôh nan Éseutana Darôd Dônya. Meunan cit lam calitra peuradélan Raja Lingë XIV nyang geupeucalitra lé M. Junus Djamil (1959) lam bukugeuh "Gajah Putih Iskandar Muda" (Gajah Putéh Éseukanda Muda).

Lam buku nyan Junus Djamil geucalitra, Raja Lingë XIV tom geusidék bak Meukamah Peungadélan Balé Rông Éseutana Darôd Dônya di nang nanggroë Keurajeuën Acèh Darôsalam sabab ka meusalahgeuh geupoh Bener Meria (aneuk kumuëngeuh), yakni aneuk nibak Raja Lingë XIII. Lam peuradélan bak Meukamah Darôd Dônya nyan geupeuputôh hukôm bahawa Raja Lingë XIV suwah geubri hukôm qisas (soë-beuranggasoë nyang poh maté gob suwah poh maté ureuëng poh nyan). Tapi sabab Datu Beru Peutuha Meukamah Peuradélan Keurajeuën Acèh nibak masa nyan meuhasé geubujôk poma si Bener Meria geupeumeu'ah Raja Lingë XIV, meusabab nyan Peungadélan Darôd Dônya geupeubateuë hukôm qisas nyan, hingga Raja Lingë XIV lheuëh geuh nibak geuhukôm maté.

Ngön na calitra nyan keu maklumat bahawa Éseutana Darôd Dônya Keurajeuën Acèh na tom na teudöng di Acèh. Éseutana nyan geupeugöt ngön kayèë ngön meucurak Meulayu ngön Éseulam. Meusabab nyan mungkén, éseutana nyan beutôy-beutôy tutông hana tinggai euncit meubacut pih.

Kareuna realita nyan keuh jeuët keu keunureuëng ubak meucuhu seujarah Acèh nyang han jeuët tapeubukti seucara fisik. Seula’én cuma meupadup-padup boh geudông nyang mantöng jeuët tapeutunyok seubagoë bukti meubeuntôk nibak keuneubah seujarah meusyuhu tamadun Acèh bak masa-masa Acèh hayeuë, yakni Pintô Khôp ngön Gunongan (Geununong)  bak teumpatgeumeu'èn peumaysôri (Putroë Phang) geupiyôh hèk di luwa éseutana.

Acèh jinoë cit han sanggôp an han jeuët geupeubukti keumeugahan seujarahteuh lam beuntuk keuneubah seucara meubeuntôk. Sabab tamadun nyang na tom geupeudöng lé Keurajeuën Acèh bak masa nyan nakeuh tamadun peubangkét Éleumèë Peuteunupuë (Ilmu Pengetahuan)  nyang meuukheuë nibak Éseulam ngön budaya Meulayu. Bida deungön da’irah laén, lagèë di Jawa nyang ka meuukheuë budaya nyang leubèh away teupeungarôh ngön budaya Hindu. Bak watèë Éseulam jitamöng u Jawa, Borobudur ngön candi-candi laén ka leubèh away na, hingga sampé uroë nyoë bukti seujarah di Jawa mantöng jeuët geupeuleumah keuneubahneuh. Seudangkan Acèh nyang  tamadunteuh meuukheuë nibak budaya Éseulam ngön budaya Meulayu, bukti seujarah Acèh cuma jeuët geupeutunyok bak Ileumèë Peuteunupuë, ya'ni kitab-kitab ngön naskah-naskah, seureuta manuskrip-manuskrip nyang geukubah lé peureuté 'ulama ngön ureuëng-ureuëng bako (cendikiawan) Acèh bak masa keujayaan.

Bukti seujarah keumajuan Éleumèë peungetahuan nyang na tom geupeukeumang lé peureuté ureuëng meu'éleumèë Acèh dilèë sampé jinoë mantöng jeuët geupeuleumah. Salah saboh, meureutoh boh kitab éleumèë peungetahuan keunarang peurté 'ulama Acèh nyang mantöng teukeubah bak balè pustaka kuno Tanoh Abèë, Keucamatan Seulimum, Acèh Besar. Gohlom tapeugah kitab-kitab éleumèë peungetahuan nyang jumeulahjih meuribèë boh lam beuntuk hikayat Acèh, nyang jinoë geukubah rap meubagoë museum peunténg di nanggroë-nanggroë luwa, lagèë di nanggroë Olanda ngön nanggroë-nanggroë Asiya Tungara laén nyang na tom meuhubôngan ngön Acèh.

Uléh keureuna nyan, geudông Éseutana Darôd Donya seubagoe bagian nibak keumajuan tamadun Acèh, nyang lheuëh nyan phak-luyak meusigö ngön runtôh Keurajeuën Acèh Darôsalam, mesti cit suwah geupeunyata atawa geupeugah seucara meutuléh keu geupeubukti bahawa Éseutana Darôd Dônya Keurajeuën Acèh na tom teudöng di Acèh, adakpih jinoë artèfak nibak jeujak atawa euncit éseutana nyan han meu’euncit meubacut pih le. Teutapi deungön na sumbê meutuléh, ureuëng jipatéh bahswa Éseutana Darôd Dônya Keurajeuën Acèh mèmang na deungön teudöng meugah di Acèh meureutôh thôn nyang ka leupah.

Haba Jameun Peulandôk Peungeut Buy

Redaksi    Sabtu, Oktober 29, 2022    Comment   

Haba Jameun Peulandôk Peungeut Buy

Gamba ilustrasi via google.com

Achehnetwork – Bak siuroë meurumpok buy ngön peulandôk di miyup bak kayèë. Meujipeugah haba teuk duwa jih nyan.

Kheun Peulandôk : “Lam dônya nyoë, manôsya nyang paléng teuga, hana nyang leubèh nibak seula’én manôsya.”

Jaweuëb Buy : “Peuë kapeugah nyan, han kupatéh. Meunyö manôsya leubèh teuga nibak kèë, ci kapeuleumah, nyang töh manôsya nyan? Ngat kupeuhabéh cucoë-cucoëjih.”

Kheun Peulandôk lom : “Singöh beungöh kajak u rumoh kèë ngat kupeuleumah nyang töh manôsya nyan.”

Ban singöhjih, jan reuneum katrôk buy u rumoh peulandôk. Jih han ubah janji keuneuk kalön manôsya nyang jipeugah lé peulandôk. Watèë nyan laju jiba buy lé peulandôk lam uteuën bak binèh ra’uëh nyang kayém jilèwat lé manôsya. Na siat leumah sidroë anek miët, aneuk jak sikula.

Jitanyöng lé buy : “ Nyan nyang ka kheun manôsya? Meunyö nyan jih sigö kukông reubah teugageuëng.”

Jaweuëb Peulandôk : “Nyan gohlom manôsya, keumeuk jeuët keu manôsya.”

Na siat leumah ureuëng tuha bungkôk geujak ngön tungkat.

Jitanyông lom lé buy : “Peuë nyan nyang ka kheun manôsya? Bacut kucukèh meubalék lam luëng.”

Seu’ôt Peulandôk : “Nyan ka leubèh manôsya, bah tajak ho la’én mangat meurumpok ngön manôsya.”

Ban duwa meulatang nyan jitamöng lam uteuën. Deuh jikalön sidroë pawang rusa. Bak bahô meusalang budé bak keu’iëng peudeuëng.

Kheun Peulandôk : “Nyan keuh nyan manôsya, ci kalawan,!! Kèë han kuteujeuët, bah kumeusom sinoë.”

Jaweuëb Buy : “meunyö nyan manôsya kèë hana kutakôt, kakalön jinoë kuking reubah jih.”

Lheuëh jikheun meunan, laju jipluëng buy jilét pawang rusa. Golom trôh jireungkhom ka jitimbak lé pawang rusa, keunöng bak pruët di buy nyan. Jitajô sigö treuk, jihapit peudeuëng, putôh geulinyuëng buy siblah. Buy pih jipluëng meutaga bak peulandôk.

Jitanyöng lé peulandôk : “Cuba kapeugah, kiban kri ngön manôsya !”

Jaweuëb lé buy:  “Phôn-phôn kutajô jibeu’ôt jaroë jih, jitunyok uateuëh kèë, teubiët apuy keunöng pruët kèë. Sakét lagôyna.”

Tanyöng lom lé peulandôk : “Lheuëh nyan kiban lom?”

Jaweuëb buy : “Kutajô sigö teuk, jitarék tuleuëng rusôkjih sikrèk, jihapit putôh geulinyuëng kèë siblah, sakét that-that, kupluëng laju keunoë bak kah.”

Teuma kheun peulandôk : “Kön ka lheuëh kupeugah yôh bunoë kön, tan soë ék lawan manôsya. Kön meugeutanyoë pih, gajah ngön rimuëng pih ék jidrop lé manôsya. Peuë lom kah buy raya pruët.”

Seujak uroë nyan keuh buy jitakôt keu manôsya, han jiteujeuët ngiëng sagay uateuëh manôsya. Beurangkaho jijak buy sabé-sabé jikalön u miyub.[]

Seujarah Duwa Boh Rumoh Acèh Nyang Na Bak Teumpat Tamaca Uteuën Kuta Langsa, Keuneubah Ulèëbalang Ngön Cèdaga Acèh

Redaksi    Sabtu, Oktober 29, 2022    Comment   

Seujarah Duwa Boh Rumoh Acèh Nyang Na Bak Teumpat Tamaca Uteuën Kuta Langsa, Keuneubah Ulèëbalang Ngön Cèdaga Acèh

Gamba rumoh adat foto via normalpress.id

Achehnetwork – Teumpat Tamaca Uteuën Kuta Langsa na duwa boh Rumoh Acèh nyang ka teudöng meureutôh thôn ata cèdaga Acèh ngön Ulèëbalang nyang geujôk lé biëkgeuh. Ngön na duwa boh Rumoh Acèh nyan nyang jeuët keu salah saboh ikon Teumpat Tamaca Uteuën Kuta Langsa nyang lawét nyoë ramè trôh neuteuka ureuëng tamaca dalam, na dari luwa Acèh sampé trôh ureuëng luwa nanggroë pih na geujak keunan. Kisah ngön poë Rumoh Acèh nyan na geutuléh bak monumèn nyang na bak duwa boh leuën rumoh Acèh nyan maséng-maséng.

Nibak seunurat monumèn nyan, geutuléh Rumoh Acèh nyan meuasai di Gampong Bantayan, Keucamatan Simpang Ulim, Acèh Timu. Rumoh nyan bak geukira-kira ka na umu antara 250 – 300 thôn, nan poë rumoh nyan nakeuh cèdaga Acèh, Teungku Nya' Yusôf.

Bak watèë nyan, rumoh nyan pih geupeujeuët keu teumpat beuët an geungui cit keu teumpat neuduëk nyang ka geungui turôn-teumurôn lé meupadup-padup droë ahli waréhgeuh. Rumoh Acèh nyan mantöng aseuli an ka geupinah nibak teumpat neuduëk jameun u Teumpat Tamaca Uteuën Kuta Langsa bak thôn 2015. Rumoh nyan nakeuh geuhibah lé Teungku Nuriman ngat geungui lé pomeuréntah geupeujeuët keu salah saboh teumpat tamaca seujarah. 

Teuma, Rumoh Acèh nyang saboh teuk meutuléh bak monumèn nakeuh ata Teuku Panglima Isma'él. Rumoh Acèh nyan meuasai di Triënggadéng, Pidië Jaya an ka teudöng nibak thôn 1770 Masihi. Poë rumoh nyan nakeuh sidroë Ulèëbalang ya'ni Teuku Panglima Isma'él (Ampôn Chik Di Triënggadéng). T Panglima Isma'él aneuk nibak Panglima Nyak Blok, Gopnyan Ulèëbalang cit. Bak masa nyan, Rumoh Acèh nyan geupeujeuët seubagoë teumpat meusapat Panglima, Béntara an macarakat bak watèë geuatô stratègi yôh masa muprang ngön Olanda. Bak masa nyan, Rumoh Acèh Teuku Panglima Isma'él nyan nakeuh rumoh nyang paléng rayêk ngön meugah di nanggroë Triënggadéng. Bak thôn 2017, Rumoh Acèh nyan geupinah di Triënggadéng u Uteuën Kuta Langsa ngat geupeujeuët keu saboh teumpat tamaca seujarah.

Foto via serambinews.com

Lawét nyoë, ureuëng tamaca dalam atawa ureuëng tamaca luwa nyang geujak tamaca u Uteuën Kuta lê geupeuhabéh watèë ngön geumeureului an geumeuphoto di sinan.

Sabab pih rumoh nyan meuteumpat nibak ateuëh cöt nyang meubak kayèë nyang reuluy.

Kisah Téladan, Utôh Plah Batèë Geucôm Jaroë Lé Rasulullah

Redaksi    Jumat, Oktober 28, 2022    Comment   

Kisah Téladan, Utôh Plah Batèë Geucôm Jaroë Lé Rasulullah

Foto ilustrasi via google.com

Achehnetwork –  Geuriwayat, bak watèë Rasulullah barô neuteuka dari Tabuk, prang-muprang deungön bansa Rumawi nyang sabé jibri ancam keu kawôm muslimin. Ramè sahabat nyang ikôt sajan Nabi lam prang-muprang nyoe. Hana nyang tinggai  seulaén ureuëng nyang meuhalangan ngön ureuëng uzô.

Bak watèë ka toë ngön kuta Madinah, bak saboh sagoë jurông, Rasulullah meureumpok deungön sidroë ureuëng utôh angkôt-angkôt batèë. Bak watèë nyan Rasulullah geukalön jaroë utôh angkôt batèë nyan nyang ka meuangöh, kulét mirah ka meunitam lagèë jitêt lé uroë.

Rasulullah geutanyöng bak ureuëng nyan, “Pakön jaroë droëneuh gasa that?”

Utôh nyan geujaweuëb, 

“Ya Rasulullah, lôn buët 'oh uroë lôn plah batèë, lheuëh nyan batèë nyang ka lôn plah nyoë lôn bak u pasai, lheuëh nyan hasé nyoë lôn ngui lôn bri keu nafakah aneuk ngön peurumoh lôn, saweuëb nyan keuh jaroë lôn gasa."

Rasulullah manôsiya nyang paléng muliya, teutapi Gobnyan meunan geukalön jaroë utôh batèë nyang gasa karna bak mita nafakah nyang haleuë, Rasulullah pih geureugam jaroë dan geucôm sira geukheun,

‘nyoë keuh jaroë nyang h'an jipajôh lé apui nuraka beurangjan masa’.

    Rasulullah h'an tom neucôm jaroë Ulèë Kawôm (Peumimpén) Quraisy, jaroë para Peumimpén Khabilah, Raja atawa jaroë beurangkasoë. Seujarah geucatèt cuma jaroë aneukgeuh Fatimah Az Zahra ngön utôh batèë nyan nyang na tom geucôm lé Rasulullah. Padahai jaroë utôh batèë nyan angöh,gasa,meuatôt lom tapi jaroë nyan nyang geucôm cit.

         

         Bak saboh uroë sidroë ureuëng agam jilèwat di keuë Rasulullah. Ureuëng nyan nakeuh sidroë ureuëng nyang jeumöt ngön gigèh keurija.

Sidroë sahabat lheuëh nyan geukheun, “Wahé Rasulullah, sangkira takeureuja lagèë nyang geupubuët lé ureuëng nyan jeuët jitamöng (digolongkan) jihad bak jalan Allah (Fi sabilillah), maka cukôp göt lagèë nyan.” 

Lheuëh geudeungö lagèë nyan, Rasulullah pih neujaweuëb,

 “Meunyö ureuëng nyan geukeureuja untôk geubri nafakah aneukgeuh nyang mantöng ubit, nyan fi sabilillah;

Meunyö ureuëng nyan geukeureuja geubri nafakah keu banduwa ureuëng chikgeuh nyang ka tuha,nyan fi sabilillah; meunyö ureuëng nyan geukeureuja geunafakah keu droë keudroë ngat bèk geumeugadè bak ureuëng laén, nyan pih fi sabilillah..” (HR Thabrani)

”Meunyö ka lheuëh seumayang, tameusipreuëk droëteuh lé gata lam bumoë dan mitakeuh lé gata karônya Allah dan beu lê-lê keuh taingat Allah mangat gata  meuuntông”. (QS. Al-Jumu’ah 10)

”Dan Allah neupeujeuët bumoë keu gata seubagoë hamparan, mangat gata jeuët jak meujak lam bumoë nyang luwah nyoë”. (QS Nuh19-20)

* ”Sibeuranggasoë watèë malam jimeusôsah-payah jikeureuja mita raseuki nyang haleuë, nibak malam nyan ureuëng nyan geupeuampôn dèsya”. (HR. Ibnu Asakir dari Anas)

”Sibeuranggasoë bak seupôt uroë jimeusôsah-payah bak buët, maka bak seupôt uroë nyan ureuëng nyan geupeuampôn dèsya”.

(HR. Thabrani dan lbnu Abbas)

”Seusunggôhjih antara dèsya-dèsya nyan, na dèsya nyang han gadöh adak na tapuwasa ngön taseumayang”. 

sahabat geutanyöng: “ngön puë teuma jeuët tapeugadöh, wahé Rasulullah?” 

Rasullah geujaweuëb: ”Meusôsah-payah bak mita nafakah.” (HR. Bukhari)

Nyan keuh haba singkat teuntang kisah tèladan islami ngat geutanyoë seumakén jeumöt ngön gigèh bak tamita raseuki nyang haleuë ngön beureukah.[]

Seujarah Singkat Rumoh Beusoë Idi Rayek

Redaksi    Jumat, Oktober 28, 2022    Comment   

Seujarah Singkat Rumoh Beusoë Idi Rayek

gamba Rumoh Beusoë thôn 1910 || photo via Twitter.com

Achehnetwork – Rumoh Beusoë nakeuh rumoh milék keuluwarga Ulèëbalang Idi Rayêk. Awai phôn na Rumoh Beusoë nyan karna geulakèë lé Pocut Fatimah Binti Ampôn Chik Guci nibak aduëngeuh Ampôn Chik Hasan seubagoë carat sabab Pocut Fatimah geuneuk peukawéngeuh ngön Tuwanku Mahmud aneuk seulôtan di Banda Acèh.

Jameun, Idi Rayêk nakeuh saboh nanggroë teumpat ureuëng luwa meudagang, lagèë awak Tionghua nyang ramè piyôh di Idi Rayêk.

Bak saboh uroë awak Tionghua nyan jilakèë bak Ampôn Chik Hasan jineuk peugöt saboh teumpat ibadahjih di Idi, dan Ampôn Chik Hasan geupeuidin,tapi deungön carat suwah peugöt saboh rumoh beusoë keu keuluwarga Ulèëbalang. Awak Tionghua nyan pih jitém peugöt rumoh nyan.

Rumoh beusoë nyan pih jipeugöt lé awak Tionghua meusigö ngön vihara bak thôn 1880 masihi. Rumoh nyan manyang 5 mètè, tamèh,bara,rinyeun rumoh nyan geupeugöt dari beusoë.

Nyang peugöt ngön rancang rumoh nyan langsông awak Tionghua,hingga teudöng keuh rumoh nyan.

Rumoh beusoë nakeuh seujarah Acèh Timu. Tapi sayang, jinoë rumoh nyan hana lé, rumoh nyan ka geulhöh bak thôn 1975 lé ahli-waréh turônan Ampôn Chik Hasan, kareuna dawa harta pusaka dan mandum asoë rumoh nyan geupeubloë, jinoë nyang tinggai cit tanoh ngön jrat ulèëbalang Idi Rayêk seubagoë bukti seujarah dan Vihara Tionghua nyang mantöng teudöng nyang meusigö geupeugöt ngön rumoh beusoë nyan.

Vihara Murni Sakti, Gampông Jawa, Idi Rayêk. Acèh Timu.

photo by steemit.com

Jrat Raja Idi Rayêk, Gampông Keudè Blang Acèh Timu.||photo by serambinews.com

Kisah Ajayéb Ureuëng Nyang Ikheulah

Redaksi    Jumat, Oktober 28, 2022    Comment   

Kisah Ajayéb Ureuëng Nyang Ikheulah

Foto Ilustras via google.com

Achehnetwork – Bak saboh uroë Rasulullah Geucalitra ubak sahbatgeuh teuntang sidroë ureuëng nyang meuseudeukah ban lhèë gö geumeuseudeukah salah.

Bak malam phôn ureuëng meuseudeukah nyan geumeudo'a ubak Potallah, "Ya Allah,lôn malam nyoë meuheut keuneuk meuseudeukah,Neupeuleumah sidroë–droë ureuëng nyang beutôi² peureulèë (butuh that²) seudeukah lôn,

lheueh geumeudo'a gopnyan geutubiët di rumoh,lheuëh nyan meureumpok ngön sidroë ureuëng agam, "nyoë na seudeukah nibak lôn keu droëneuh", geujôk seudeukah nyan keu ureuëng agam nyan..

Singöh beungöh ban–tanjô ka hèboh ngon brita bahwa beuklam sidroë pancuri meurumpok seudeukah.. hingga ureuëng nyang meuseudeukah nyoë meurasa droe ka salah jôk seudeukah keu pancuri..hingga gopnyan meurasa seudéh ban si-uroë seupôt..

Malam keuduwa geumeudoa lom..

"YA ALLAH, malam nyoe Neupeuleumah keuh sidroë ureuëng nyang beutôi² susah seuhingga jeuët ladom hareuta lôn keu ureuëng nyan..

Lheueh nyan geutubiët di rumoh meureumpok ngön sidroë ureuëng inöng,geujôk sudeukah nyan keu ureuëng inöng nyan dan ureuëng inöng nyan geutrimöng,

Singöh beungöh hèboh lom bahwa beuklam  si Penzina meuteumeung seudeukah.

Gopnyan meurasa teulah dan meurasa seudeukah gopnyan siya-siya..

Malam keu lhèë geumeudo'a lom..

"Ya Allah.. malam nyoe lôn keuneuk meuseudeukah lom keu ureueng nyang na hak teurimöng seudeukah lôn Ya Allah.."

Lheuëh nyan geutubiët di rumoh,geukalon sidroë ureuëng agam lèwat,lheuëh nyan geujôk seudeukah nyan keu ureuëng agam nyan,ureuëng agam nyan teu’iëm mantöng sira geucok seudeukah nyan..

Singöh beungöh ka meuhaba-haba lom bahwa beuklam sidroë ureuëng kaya meuteumeung seudeukah.

Lhèë go geumeuseudeulah gopnyan ban lhèe gö meurasa gagal..ban lhèë gö meurasa salah..

Nyang keu phôn pakön geujôk seudeukah keu pancuri,

Nyang keu duwa keu placur,

Nyang keu lhèë keu ureuëng kaya..?

Hingga gopnya meurasa Allah hana geutrimöng do'a-geuh..

Nibak malam keu peuët gopnyan geu’éh dan geumeulumpoë,

lam lumpoë-geuh Allah Geu’kirém (Geu’utôs) sidroë Malaikat untôk Geubri thèë teuntang seudeukah gopnyan,

Malaikat Geukheun lam lumpoë gopnyan, 

"wahè pulan, seudeukah gata malam phôn Allah teurimöng,kareuna bak watèë gata meuseudeukah keu pancuri,maka pancuri nyan hana jadéh lé jiceumeucuë malam nyan,kareuna ka na hareuta nibak seudeukah gata..

seudeukah gata nyang keu duwa Allah teurimöng cit, kareuna ngön gata meuseudeukah si placur nyan hana jadéh ji meuzina malam nyan,.kareuna ka na keubutuhan nyang jih peureulèe nibak malam nyan..

seudeukah gata malam keu lhèë pih Allah teurimöng, kareuna ngön seudeukah gata,gata ka tapeusadar sidroë ureuëng kaya nyang kriët hingga jinoë ka jeuët keu ureuëng kaya nyang dermawan,.

nyoë keuh keberkahan nibak niët nyang jroh,.

 nyoë saboh peujeulah nibak  hadih "innamal a'malu binniyat" (bahwa amai nyan teugantung nibak niët),

wa innama likullimriin ma nawa (sisunggôh-jih Allah Geubalah/Geubri ganjaran/Geubri pahala seusuai puë puë nyang geutanyoë niët..

bahpih kadang² meunyö niët geutanyoë beutôi lheuëh nyan tanyoe meuikhtiyeuë untôk tapeubuët amai shalèh nyatajih keuliru, Allah teutab Geubri geutanyoë pahala sesuai deungön niët geutanyoë nyang jroh bunoë,

Allah hana Geukalon gaya gata, Allah kön Geukalön buët gata, Nyang Allah kalön nakeuh asoë haté gata...

Wassalam

Dapeuta 100 Boh Nanggroë Keuulèëbalangan Di Miyub Keurajeuën Acèh

Redaksi    Kamis, Oktober 27, 2022    Comment   

Dapeuta 100 Boh Nanggroë Keuulèëbalangan Di Miyub Keurajeuën Acèh

Gamba ilustrasi via google.com

Dapeuta Nanggroë Ulèëbalang thôn 1914 Masihi.

1) Wilayah Sigli deungön nanggroë:

(1) Pidië (XII Mukim), keucuwali Kalé (V Mukim) ngön Laweuëng.
(2) Arèë (II Mukim)
(3) Ibôih
(4) Arôn (III Mukim)
(5) Ië Leubeuë (VI Mukim)
(6) Ndjông
(7) Geulumpang Payông (III Mukim)
(8) Sama Indra
(9) Bambi ngön Unoë (III Mukim)
(10) Kruëng Seumideuën
(11) Pineung (III Mukim)
(12) Gighén (Gigiëng)

2) Wilayah Lam Meulo deungön nanggroë:

(1) Cumbôk (V Mukim)
(2) Titeuë (II Mukim)
(3) Truséb (II Mukim)
(4) Keumala (II Mukim)
(5) Mè Tareuëm
(6) Andeuë ngön Lala
(7) Ilot
(8) Tangsé
(9) Geumpang

3) Wilayah Padang Tiji deungön nanggroë:

(1) Kalé (V Mukim) ngön Laweuëng
(2) Reubèë (V Mukim)

4) Wilayah Meureudu deungön nanggroë:

(1) Meureudu
(2) Triëng Gadéng
(3) Panté Raja

5) Wilayah Lhôkseumaw'è (Telôk Seumaw'è) deungön nanggroë:

(1) Lhôkseumaw'è
(2) Sawang
(3) Nisam
(4) Cunda
(5) Blang Mè
(6) Bayu
(7) Blang Mangat
(8) Sama Kurô
(9) Bloë
(10) Geudông

6) Wilayah Lhôk Sukôn deungön nanggroë

(1) Kruëng Pasè
(2) Keureuto (ngön da’irah nyang taklôk)
(3) Matang Kuli
(4) Peuto

7) Wilayah Idi deungön nanggroë:

(1) Idi Rayêk
(2) Idi Cut
(3) Tanjông Seumanto ngön Meureuboë
(4) Simpang Ulim
(5) Bugéng ngön Bagok
(6) Peudawa Rayêk
(7) Julôk Cut
(8) Julôk Rayêk

8) Wilayah Langsa deungön nanggroë:

(1) Peureulak
(2) Langsa
(3) Sungoë Raya

9) Wilayah Teumiëng (Tamiang), deungön nanggroë:

(1) Kejurun Karang
(2) Raja Bendahara
(3) Sungai Iju
(4) Kejurun Muda
(5) Sutan Muda

10) Wilayah Calang deungön nanggroë:

(1) Kluwang
(2) Kuwala Daya
(3) Lambeusoë (ngön da’irah nyang taklôk, lagèë Lam Mè ngön Lam No)
(4) Unga (ngön da’irah nyang taklôk, sampé Panté Caureumèn)
(5) Lhôk Kruët
(6) Paté
(7) Lageuën (tamöng cit Lhôk Glumpang ngön Raneuë)
(8) Rigaih
(9) Kruëng Sabèë
(10) Teunom

11) Wilayah Meulabôh, deungön nanggroë:

(1) Woyla
(2) Bubôn
(3) Lhôk Bubôn
(4) Kaway XVI (Meulabôh)
(5) Seunagan
(6) Seuneu’am
(7) Beutông
(8) Tungkôp
(9) Pameuë

12) Wilayah Tapak Tuwan, deungön nanggroë:

(1) Kuwala Batèë
(2) Susôh
(3) Blang Pidië (Blang Pedir)
(4) Manggéng
(5) Lhôkpawôh Utara
(6) Labuan Haji (Labôhan Aji)
(7) Meukék
(8) Sama Dua
(9) Lhôkpawôh Seulatan
(10) Tapa Tuwan (Tapak Tuwan)
(11) Kluwêt (Keluwat/kluet)

13) Wilayah Singkil, deungön nanggroë:

(1) Trumon

14) Wilayah Simalur, deungön nanggroë :

(1) Tapah (Teupah)
(2) Simalur (Simeulu)
(3) Salang
(4) Leukom
(5) Siguele (Sikhuele)

15) Wilayah Takéngön deungön nanggroë :

(1) Rêjê Cék Bebesan
(2) Kejuren Bukét (Bukit)
(3) Kejuren Siah Utama
(4) Kejuren Lingë

16) Wilayah Serbêjadi deungön nanggroë:

(1) Kejuren Serbêjadi Abôk atawa Abôk (Abu)

17) Wilayah Gayô Luwês deungön nanggroë:

(1) Kejuren Petiambang

18) Wilayah Alaih (Alas) deungön nanggroë:

(1) Kejuren Bambel
(2) Kejuren Pulo Nas (Batu Mbulen)

Riwayat Habib Bugak Asyi Ngön Tanoh Wakeuëf

Redaksi    Kamis, Oktober 27, 2022    Comment   

Riwayat Habib Bugak Asyi Ngön Tanoh Wakeuëf

Gambar via ihram.republika.co.id

Achehnetwork – Habib Abdurrahman bin Alwi Al-Habsyi atawa leubèh geuturi ngön nan seubagoë Habib Bugak Asyi nyang meuasai gobnyan di Meukkah, lheuëh nyan geujak u Acèh bak thôn 1760 masihi yôh masa pomeuréntahan Seulôtan Alauddin Mahmud Syah I. Gobnyan geuduëk di Acèh an jeuët keu ureuëng peunatéh seulôtan Acèh bak masa nyan.

Bak watèë ka neuduëk di Acèh, Habib Bugak Asyi jeuët keu inisiator Peusapat Pèng (penggalangan dana) nibak ureuëng Acèh. 'Oh lheuëh pèng ka neupeusapat , Habib Bugak Asyi neuriwang lom u tanoh teumpatgeuh lahé di Meukkah bak thôn 1809 masihi untôk geubloë tanoh di seukita Seumeujid Masjidil Haram. Bloë-meubloë tanoh wakeuëf geungui pèng umat an na geutamah ngön pèng droëgeuh nyan lom.

Lheuëh geubloë tanoh nyan, Gobnyan geupeugöt saboh rumoh peuniyôh keu ureuëng Acèh nyang ék haji.
Tanoh wakeuëf ngön rumoh nyan geubôh nan Baitul Asyi nyang meumakna Rumoh Acèh.

Seubagoë keu bukti ôseuha muliya Habib Bugak Asyi keu umat Éseulam Acèh, gobnyan geumeujanji seutiya wakeuëf di keuë Hakim Mahkamah Syar’iyah Meukkah, lagèë nyoë asoë nyan:

“Rumoh nyan (Baitul Asyi) peujeuët keu teumpat tinggai jameu'ah haji di Acèh nyang trôh u Meukkah untôk neupeubuët ibadah haji an seubagoë teumpat tinggai ureuëng nyang teuka di Acèh nyang ka neuduëk di Meukkah. Sangkira singöh keureuna na saboh sabab hingga h'ana lé ureuëng Acèh nyang jak ék haji u Meukkah, maka rumoh wakeuëf neungui seubagoë teumpat neuduëk ureuëng meureunoë beuët (santri atawa mahasiseuwa) Jawi.”

(Jawi nakeuh meurujôk keu ureuëng-ureuëng nyang neuteuka di Asiya Tungara (Nusantara) nyang meununtôt éleumèë u Meukkah.)

Miseuë singöh h'ana lé cit aneuk beuët atawa mahasiseuwa jawi..
maka rumoh wakeuëf nyan jeuët neucok munafa'at keu para aneuk beuët aseuli Meukkah.

Meunyö h'ana lé cit aneuk beuët Meukkah nyang ngui tanoh wakeuëf, maka munafa'at rumoh ngön tanoh nyan jeuët neucok an geungui keu maslahat Masjidil Haram."

Ka na 200 thôn rumoh peuniyôh nyan teudöng an tanoh nyan teujaga ngön göt sampoë 'an uroë nyoë.

Bak èra Arab Sa'udi geupimpén lé pomeuréntah Raja Malik Sa’ud bin Abdul Azis, bak watèë Masjidil Haram geupeuluwah Baitul Asyi pih ka keunöng tanoh sabab cit toë bak binèh seumeujid. Meusabab nyan keuh pomeuréntah Arab Sa'udi geubi pèng geunantoë keu Baitu Asyi.

Pèng geunantoë nyan geungui lom ngön geubloë tanoh jiôhjih seukita 500 mètè nibak Seumeujid Masjidil Haram. Seulaén geupeugöt rumoh peuniyôh, Baitul Asyi geupeukeumang lom jeuët keu sarana  bisnis nyang udép sabé.

Maka nyan keuh, peungôseuha geupeudöng Hotel Elaf Al Mashaer ngön Hotel Waqaf Habib Bugak Asyi lam kawasan Aziziah deungön sistêm weuëk wasé. Nyan keuh nyan nyang jeuët keu ulèëhasé wakeuëf hingga ngön wasé nyan ék geupeubéyaya jameu'ah haji Acèh

Bak watèë Habib Bugak Asyi neubloë tanoh wakeuëf nyan, Meukkah watèë nyan mantöng lam wilayah keurajeuën Turuki Ôseumaniyah.

Lheuëh nyan jinoë, Keurajeuën Ôseumaniyah ka h'ana lé, ka meugantoë ngön nanggroë-nanggroë barô. Meukkah jinoë jitamöng lam Keurajeuën Arab Sa'udi lom Acèh jeuët keu provinsi lam NKRI. Jameu'ah haji nyang teuka di Acèh ka h'an meuteumeung munafa'at lé bak tanoh wakeuëf éndatugeuh, sabab banduwa nanggroë barô nyan na atôran nyang meubida teukayét haji ngön wakeuëf.

Bak thôn 2006 Pomeuréntah Arab Sa'udi ngön Pomeuréntah Éndonèsiya barô geumufakat teukayét bhaih nyan, nyan keuh nyan barô jameu'ah haji embarkasi Acèh meuteumeung lom hakgeuh.[]

Seunurat Paneuk Seujarah Asai Phôn Nan Bansa Acèh

Redaksi    Kamis, Oktober 27, 2022    Comment   

Seunurat Paneuk Seujarah Asai Phôn Nan Bansa Acèh

Peuta Banda(r) Acèh Darôsalam via google.com

ACHEHNETWORK.COM – Salah saboh misteuri nyang gohlom teuhah sampoë uroë nyoë nakeuh hai asai mula phôn nan Acèh.

Teuma na nyang peugah nan Acèh nakeuh geupeupaneuk narit nibak Arab, Cina, Erupah, Hindiya. Teutapi, singkatan-singkatan nyan h'ana sumber  asai nyang jeulah.

Seubeunajih meukayét deungön nan Acèh nyoë lê ahli nyang ka lheuëh geuseunidèk. Salah sidroë ahli nyang galak mita bhaih Acèh nakeuh Denis Lombard.

Meukeunayét deungön nan Acèh, Lombard geupeugah bahawa nan Acèh barô geuseubôt deungön pasti lam Suma Oriental nyang geukarang di Meulaka seukita thôn 1950 lé Tomé Pires nyang meubansa Portugéh. Lombard seulheuëh nyan geupeugah bahawa narit Aceh geuija Achei.

Na meupadup thôn lheuëh nyan,lam buku nyang geutuléh uléh Barros nyang meujudôl Da Asia geuseubôt bahwa peungijaan narit Aceh deungön Achei ka meungalami peurôbahan nyang meupeubleuë bunyoë bak ujông narit, ya'ni Achem.

Meupeubleuë bunyoë nyoë na cit meutuléh lam naseukah-naseukah di Èrupa abad 16, 17, ngön 18.

Lam naseukah-naseukah Èrupa bak abad-abad nyan narit Aceh geuija Achin an Atchin.

Teujeumah nyan; Bansa Acèh nakeuh saboh bansa nyang geupuga Nanggroë röt blah barat Pulo Ruja (Sumatera).

Bansa nyan asaigeuh nibak bansa Achemenia, bansa Achemenis meuasai di saboh bukét Kaukasus di Èrupa Teungöh. Bansa Achemenia udép seukita 2500 Thôn seugohlom Masihi. Bansa Achemenia saboh bansa nyang galak meuranto, sampoë bansa nyan meusipreuëk ban sigom Asiya, Afrika, Èrupa sampoë 'an Pulo Ruja.

Saboh biëk teurônan minah u tanoh Parsiya, lheuëh nyan jeuët keu banga Parsiya, nyang saboh sukèë teuk minah u Pulo Ruja, lheuëh nyan lahé keuh bansa Acèh. Bansa Acèh phôn-phôn that meuasai nibak bansa Achemenia-Parsia-Achèh. Teuntèë nyan kön saboh kebetulan, meunyö lheuëh nyan tanyoë tateumeung ukheuë seujarah migrasi manusiya dari Parsiya, bahkan seugohlom Raja Darius (521-486 Seugohlom Masihi) nyang mat kuwasa di Parsiya, konon meuagama Zoroasther. Raja nyan geupuga sayeuëp pomeuréntahangeuh sampoë u Èrupa, Anatoliya, Meusé, Mèsopotamiya, an Indiya Barat.

Lam buku A History of World Societies geupeugah bahwa: 

“They had created “world empire” encompassing of the oldest and most honored kingdoms and peoples of the ancient Near East.” 

Teuma, na beutôi cit lagèë kheun jangeuën bang Rafly, ya'ni :

“Bèk taböh kada wangsa meutuwah// turônan meugah meuri-ri wangsa// khujja ngön majja lakap geupajah// turônan meugah darius raja”.

Sampoë 'an jinoë, bukti seujarah nyan cit mantöng lam tanyöng-teumanyöng. Sabab, lam seujarah, sabé geuseubôt nan Parsiya lam seujarah Acèh, namun jareuëng nyang jeuët tarék keulayi ho arah seujarah Acèh seugohlom masihi atawa seugohlom Iseulam jitamöng u nanggroë nyoë.

Bak masa keurajeuën Dariyôh ngön aneukgeuh Xerxes (486-464 Seugolom Masihi), awaknyan ka geupuga saboh monarki keukuwasaan, nyang ka geuseubôt seubagoë “world empire” (keurajeuën dônya) hingga jeuët keu cikai beukai meupadup-padum boh keurajeuën di Timu Teungöh.

Lheuëh nyan Jamuda ngön Lilawangsa na geutuléh: 

"Phôn teuka di tanoh Parsi (Iran-Irak jinoe). Sabab musabab neuteuka sampoë rôh geumeunanggroë lam pulo ruja.

Bak jameun Raja Darius neumat keurajeuën di Parsiya, bak masa nyan kuwasa keurajeuën Raja Darius luwah lagôyna mula phôn di Meusé trôh u Hindi sampoë u pulo Ruja.

Lam masa nyan keuh wangsa ureuëng bako-bako di nanggroë Parsiya neujak duëk u nanggroë blah röt barat pulo Ruja nyang dudoë neulakap Nanggroë Acèh. Yôh goh nyan lam tanoh Achèh ka na Èliya-èliya Allah, nyang sabé nanggroë Achèh milék hareuta Èliya-èliya Allah". 

Teuma, jeuët tapeupasti bahawa asai usôi éndatu ureuëng Acèh nakeuh dari Parsiya nyang teuka u Pulo Ruja, saboh teumpat lheuëh nyan nyang geubôh nan Acèh.

    Namun Nyang meunarék nakeuh meunyö beutôi bak jameun Raja Dariyôh nyang meuagama Zoroasther ka na Wali-Wali Allah di Acèh, maka nyang jeuët keu teunanyöng nakeuh, puë beutôi ka na agama nyang seumah Allah seugohlom Masihi??. Sabab na nyang kheun bahwa Acèh tanoh Auliya.,

Lagèë lam jangeuën bang Rafly: 

"Han geumeukaphé ureuëng Acèh nyan/ Saweuëb bumoë nyan tanoh Auliya/ Geutém suët nyawöng peudöng kheun Allah/

Ka meunan reusam geutuëng pusaka…".

    Sayang that mandum seujarah nyan mantöng lagèë catatan prang. Kegemilangan Acèh seubagoë salah saboh keurajeuën raya cuma calitra mamèh.

        Na nyang meunarék bhaih Acèh, ya'ni simbôi agama nyang geupeukeukai lam suwasana dayah, seubagoë pusat sumber ileumèë agama Iseulam tempo doeloe (Jameun Dilèë). Bak watèë Acèh jineuk jajah, mandum sukèë ngön 'ulama di Acèh sipakat geulawan peunjajahan. Meusabab nyan, konsèp banci that-that ureuëng Acèh keu peunjajahan, kön keureuna banci etnisitas atawa seujarah, teutapi sabab geulawan peunindasan atawa peunjajahan nakeuh saboh jihad.

Hai nyan geupeubukti lé Tgk Chik Panté Kulu deungön keunaranggeuh kitab Hikayat Prang Sabi ya'ni jeuët keu gairah seumangat ureuëng Acèh geulawan peunjajah deungön ideologi agama.

Lam konteks etnis, ureuëng Acèh nakeuh ureuëng nyang meujiwa kosmopolitan atawa jeuët geuteurimöng soë beuranggasoë atawa dumpuë sukèë bansa, untôk mengelompokkan etnisitas, sistem keurajeuën Acèh geususôn kependudukan atawa mukim meudasa nanggroë asai sukèë bansa nyan, lagèë nyang meutuléh lam hadih maja:

“Sukèë lhèë reutôh ban aneuk drang, Sukèë ja sandang jeura haleuba,

Sukèë tôk batèë na bacut bacut,

Sukèë imum peuët nyang gok-gok dônya”. 

hadih maja nyan geuseubôt

meumacam-bagoë sukèë bansa lam dônya nyang berdomisili atawa meumukim di Acèh. Mandum meuhasé geupeusaboh uléh sultan Alaidin Riayatsyah Al Qahhar (1537-1565) di miyub alam/panji Iseulam an teulindông di miyub payông keurajeuën Acèh Darôsalam.

Bhaih asai usôi ureuëng Acèh, HM. Zainuddin (1961), geupeugah bahwa ureuëng dari sukèë Batak/Karèë geubeuntuk kawôm Lhèë Reutôh.

Ureuëng aséng laén lagèë Arab, Parsia, Turuki, Indiya Kléng (dagang), Meulayu seumeunanjông, Bugéh geubeuntôk kawôm Tôk Batèë, Sultan meuasai dari kawôm Tôk Batèë.

Kawôm meujampu dari Hindu an Batak Karèë geubeuntuk kawôm barô jeuët keu kawôm Ja Sandang.

Ulèë kawôm geulakap ngön nan panglima kawom, Seudangkan ureuëng Gayô, lagèë geupeugah lé Gerini (HM. Zainuddin, 1961) geupeuhubông deungön Dagroian sesuai deungön catatan- catatan Marcopolo. Meunurôt gobnyan, Dagroian meuasai nibak narit drang – gayu, nyang meuhareutoë ureuëng Gayô. 

Masyarakat udép ngön ho siuroë makén-ramè laju-laju. Peurubahan nyan meupunca lam masyarakat nyan atawa musumber nibak luwa lingkungan masyarakat nyang meukeunayét.

Acèh na comparative advantage keureuna jeuët keu pusaran dônya, teumpat transit phôn seugohlom keumeukjak u laén teumpat lam wilayah Nusantara.

Keurajeuën Samudra Pasè (Pasai) Ngön Sumpah Gajah Mada

Redaksi    Rabu, Oktober 26, 2022    Comment   

Keurajeuën Samudra Pasè (Pasai) Ngön Sumpah Gajah Mada

Monumèn Keurajeuën Samudra Pasè (Foto by detikcom)

ACHEHNETWORK.COM – Keurajeuën Samudra Pasè, kadang-kadang leubèh geuturi deungön Samudera, Pasè (Pasai,melayu), atau Samudera Darussalam, nakeuh keurajeuën Iseulam nyang neuduëkjih di peusisé blah röt barôh pulo Sumatra, leubèh kureuëng toë ngön kawasan Kuta Lhokseumawe,.

Keurajeuën nyoë geupuga uléh Meurah Silu, nyang meulakap nan Malék al-Salèh, bak thôn 1267 dan keuneulheuëh Pasè jipo-kuwasa uléh Portugéh bak thôn 1521.

Raja phôn nan-geuh Sultan Malék as-Salèh nyang wafeuët bak thôn 696 H atawa 1297M, lheuëhnyan geulanjôt Pomeuréntah uléh Sultan Malik at-Thahir. Keurajeuën Samudera-Pasai na cit meutuléh dalam kitab Rihlah ila l-Masyriq (Peungembaraan u Timu) keunarang Abu Abdullah ibn Batuthah (1304–1368), musafér Marukô nyang piyôh di Samudera bak thôn 1345.

Ibn Batuthah geucalitra bahwa Sultan Malik az-Zahir di nanggroë Samatrah geusambôtgeuh/geupeujamèë ngön peunôh gaséh-sayang dan ramahtamah. Meunurôt Ibn Batuthah, ureuëng Samatrah (Samudera) geuanôt aliran mazhab Syafi`i.

Hana lom lê bukti dan haba teuntang keurajeuën nyoë untôk jeuët geungui seubagoë baih geukaji seujarah.

Era Malik Al Salèh Seugohlom Dinaseuti Useumaniyah di Turuki nyang teudöng bak thôn 699 H-1341 H atawa thôn 1385 M-1923 M, padahai jiôh blah röt timu dônya, di bumoë Asiya, ka teudöng saboh Keurajeuën Iseulam Samudera-Pasai nyang na lam wilayah sumatra (Aceh jinoë) nyang geupuga uléh Meurah Silu (Hareutoë meurah nakeuh Maharaja lam bahsa melayu) meugantoë nan keu Malik al-Saleh lheuëh geutamöng iseulam,gobnyan meuninggai bak thôn 1297.

Namun peugantoë lheuëh gobnyan hana jeulah, Dakpih meunan bak thôn 1345 Samudera-Pasai geuparéntah uléh Malék Al Zahir, cucoëgeuh Malik al-Salèh. 

Peuliték Samudera Pasai meuteuntang ngön Peuliték Gajah Mada, Gajah Mada nyang geuangkèë seubagoë patih di Kahuripan (1319-1321) lé Jayanagara di Majapayét (Majapahit). Dan bak thôn 1331, jiék pangkat Gajah Mada jeuët keu mahapatih Majapayét nyang geuangkèë lé Ratu Tribhuwana Wijayatunggadewi.

Bak watèë geuangkèë Gajah Mada jeuët mahapatih Majapayét nyoë keuh jitubiët tutô nyang geukheun sumpah palapa ngön asoë dalam sumpah nyan;

 “Lôn han akan nikmati palapa seugolom ban sigom Nusantara teuduëk dimiyub jaroë kerajeuën Majapayét”. 

Teunyata deungön meuasai sumpah palapa nyan keuh Gajah Mada meurasa hana seunang bak watèë jideungö dan jikalön bahwa Samudera Pasai di sumatra makén keumang ngön maju. 

Bak thôn 1350 Majapayét meuheut seurang Samudera Pasai, teutapi Majapayét han tom trôk u keurajeuën Samudra Pasai kareuna jihadang lé aseukar Seuriwijaya. 

Trép-masa 27 thôn Majapayét deundam keu keurajeuën Seuriwijaya dan lheuëhnyan bak thôn 1377 giliran Seuriwijaya jiseurang, meusampoë abéhkeuh riwayat Seuriwijaya seubagoë nanggroë Budha nyang meupusat di Palèmbang nyan.[]