 |
| tupè || Foto: facebook.com/buchary budiman |
ACHEHNETWORK.COM - Tupè nakeuh meunatang mamalia ubeut Scandentia udéb mupasang-pasang euncông kayèë galak pajôh meunatang ubeut-ubeut lam kulét bak kayèë umpama ulat, lom boh-boh kayèë ngön kurék boh u nyang na lam gampông-gampông. Bulèë jih keulabèë meuneung kunèng, na nyang itam, meugaréh-garéh, putéh lhôn ngön bulèë ikujih panyang keumang meugumpreuë galak ta kalön rupa.
Boh u tupè kurék nyan rhôt u tanoh ladém geukheun nanjih boh pông atawa keutupông tapi nacit ureuëng kheun nanjih boh lupiëng. Sibeutôijih boh lupiëng nyan nakeuh putik boh u nyang rhôt u tanoh sabab layèë atawa ngön sabab tikôh pajôh.
Keu hai boh lupiëng nyan ureuëng jameun na geusémpeuna lam hadih maja lagèë di miyub nyoë :
" Boh jôk di lingka keu'iëng,
Boh lupiëng di lingka rumoh ;
Meungtan pèng dalam keu'iëng,
H'an mèë ji ngiëng lé peurumoh ".
Hadih maja nyan nakeuh narit pansië keu sidroë ureuëng lakoë bèk beu'ö mita napeukah keu aneuk peurumoh ngat sijahtra ngön mubahgiya lam rumoh tangga.
Tupè nyan caröng that peugöt eumpung keu teumpat tôh ngön keubah watèë cèh aneukjih. Eumpung jih nyan ji peugèt nibak bulèë riman peuleupeuëk ngön iniëm u, bulèë jôk , bulèë bak beureudén lom ji tamah ngön tapéh u hingga na cit kadang-kadang jitamah lom ngön gapeuëh keu meusaneut ngön seuniya keu teumpat éh droë ngön aneukjih.
Prok nakeuh jeunèh leubèh ubeut nibak tupè Sciuridae udéb euncông kayèë cit lam rimba potallâh atawa uteuën tasak-tasék galak pajôh boh kayèë ngön keumeukab lagèë peurangui tikôh umpama ranténg kayèë, uröt ngön la'én-la'én lom.
Tupè tanoh nakeuh jeunèh tupè rayek itam bulèë ruëng ngön putéh bulèë pruët . Nacit bulèë pruët jih mirah meujampu putéh ngön itam, udéb euncông kayèë lam gunong galak meu'èn ngön mita eumpeuën ateuëh tanoh. Tupè nyan ladém geukheun nanjih " Tupè Malém Diwa " .
Keu hai tupè rayek nyan na geucalitra lam " Hikayat Malém Diwa " lagèë amanah Putroë Bunsu sa'at jikeumeung teureubang riwang u gampông du di nanggroë antara. Wallahu 'aklam
Tapi na simacam treuk tupè tanoh nyan ubeut bulèë ruëngjih meugaréh- garéh itam.
Eumpeuën jih nakeuh sigala macam boh kayèë lom binatang ubeut-ubeut lam kulét bak kayèë brôk, glang tanoh lom meunatang ubeut-ubeut lam brôh ôn kayèë rhôt ateuëh tanoh.
Tupè putéh nakeuh jeunèh meuseuké that na ta teumeung lam gampông. Tupè nyan udéb kleuët that lam gunong potallâh.
Musôh utama tupè nakeuh mië kleuëng atawa keuleubôk ngön siwah.
Lam antara tupè-tupè nyan bandum ka lheuëh ta seuleu'ah bacut keutrangan tapi na cit beunda la'én geukheun nan jih " Tupè ". Nyakni saboh puntuëng kayèë khusuih geutarah sibangön nyan keu neuduëk ngön keu meutheun kayèë balok geunulong bubông rumoh acèh. Geukheun nanjih tupè sabab bangön jih meukudön bungkôk lagèë ruëng tupè teungöh duëk pajôh eumpeuën.
Nyoëkeuh jeunèh tupè h'ana jak saho maléngkan baét duëk iëm droë bak saboh teumpat ngön h'ana pajôh peunajôh sapeuë pih.
Seunurat
Tgk. Buchary Budiman
di Acèh Barôh (Aceh Utara)
