Seujarah Nanggroë Manggéng Di Barat Daya Acèh

Da’irah nyan na cit seujarah nyang panyang di miyub kuwasa Keurajeuën Acèh Darussalam. Lam saboh peuta tuha keuneubah Keurajeuën Acèh, kawasan nyan geutuléh deungön nan Bandar Mankin (بندر مانكين) meusandéng ngön Susôh an Labuhan Haji. Peuta nyan geutuléh lé Muhammad Ghauts Saiful 'Alam Syah, nakeuh sidroë kartograf (Awak Peugöt Peuta) abad keu 19 Masihi.

Peuta lam aksara jawoë nyan geupeugöt bak thôn 1850 bak masa pomeuréntahan Seulôtan Ibrahim Mansyur Cah. Ngön siôn surat, peuta nyan geypeuleumah bak peunguwasa Turuki  Ôseumaniyah di Istanbul. Geuba lé utôsan Sidi Muhammad meusigö geuba ngön surat penegasan hubôngan Acèh - Turuki nyang ka geujalén seujak abad keu 15.

Geulakap nan bandar lé kartograf Keurajeuën Acèh tentèë na seubab. Mungkén saweuëb inan na buët-seumeubuët meukat-meuneukat ngön komonitah peunténg bak masa nyan.

Ureuëng-duëk inan geupeugah meuasai di Acèh Rayêk nyang neuteuka watèë masa phôn geupeuluwah Keurajeuën Acèh u wilayah blah röt barat pulo Sumatra. Lheuëh nyan barô trôh etnis Minangkabau nyang trôh meutahap-tahap, lheuëh nyan barô teujadi akulturasi (meujampu) budaya. Ureuëng nyan geupeugöt komunitah meugoë lom geupuga tanoh-tanoh barô atawa lampôh-lampôh barô bak geuseumula seunaman. 

Dari jameun kön padé ka jeuët keu komoditaih peunténg. Bungong lawang, lada ngön boh pala pih komoditaih laén nyang meujaya di sinan. Sampé 'an jinoë boh pala mantöng meuyum, teuma nyang laén ka jareuëng. Mungkén dabeuëh-dabeuëh nyan nyang na tom jeuët keu barang meuneukat bak peulabôhan tuha inan.
Meubagoë macam bijèh phôn dabeuëh nyan geuba lé ureuëng meukat nyang piyôh bak peulabôhan nyan, atawa geukirém langsông dari nang Keurajeuën. Lheuëh nyan geukeumbangkan lé ureuëng Manggéng.

Nanggroë Manggéng jitamöng lam wilayah Acèh Barat Daya jinoë. Meubeunteuëng nibak Ujông Lhôk Pawôh nyang siceuë deungön Lhôk Pawôh Barôh (Tangan-Tangan) sampé u Kuwala Pawôh Barô (Kruëng Barô) siceuë deungön Labôhan Haji. 

Jameun, Manggéng nakeuh da’irah keukuasaan peunoh Keurajeuën Acèh. Geuweuëk jeuët keu duwa boh wilayah nanggroë Ulèëbalang, ya'ni Manggéng (dari Kruëng Manggéng sampé Lhôk Pawôh) ngön Bak Weuë (dari Kruëng Manggéng sampé Kruëng Barô). Banduwa nanggroë Ulèëbalang nyan di miyub pomeuréntahan sidroë raja.

Meunurôt geupeugah lé ureuëng inan, raja phôn nakeuh Datôk Beusa (Datuk Besar) nyang na hubôngan keuluarga ngön Seulôtan Éseukanda Muda. Geupeugah, masa Seulôtan Alauddin Jauhar Alamsyah (1795 – 1824) na tom geujak atô keulayi nanggroë Manggéng sabab Seulôtan beungèhgeuh keu Datôk.
Hai nyan meusabab pokuwasa Manggéng han geutém bayeuë upeti lé u nang Bandar Acèh Darussalam. Lheuëh keujadian nyan, barô keuh seuleusoë karu antara nanggroë Manggéng ngön Nang Keurajeuën di Bandar Acèh Darussalam.

Lheuëh hana lé Datôk Beusa, tampôk kuwasa geumat lé Datôk Muda, lheuëh nyan Datôk Cut Amat, Datôk Cut Hajat, Datôk Nyak Dôlah, Teuku Raja Géh lheuëh nyan Teuku Sandang nyang jiböh  lé Olanda u Batavia (Jakareuta jinoë). Seulama Teuku Sandang dipeuaséng, nanggroë Manggéng geupimpén lé Teuku Cut Mamat (aneuk nibak Teuku Raja Géh). Hana trép nibak nyan gobnyan pih geugantoë lé Teuku Muda Nana deungön peumangkèë Nyak Blang. 

'Oh lheuëh trôh neuriwang lom Teuku Sandang, gobnyan geuangkèë lom jeuët keu raja Manggéng. Na meupadup trép geumat pomeuréntahan lom,gobnyan geugantoë lom lé Teuku Raja Éseukanda bak thôn 1933. Gobnyan nakeuh raja keuseuneulheuh nanggroë Manggéng.

Pusat nanggroë Manggéng nyang phôn that neuduëk bak babah kruëng Manggéng (antara Aluë Rambôt - Padang Meurandéh). Lheuëh nyan geupinah u Gampông Blang Manggéng, Tokoh, Padang, nyang keuseuneulheuëh u Kedai.

Meugantoë masa nanggroë Manggéng geuparéntah lé raja, sampé masa Olanda jiteuka. Lheuëh meurdéhka, wilayah Ulèëbalang Bak Weu jeuët keu Keumukiman Suak Beurembang dan wilayah Ulèëbalang Manggéng jeuët keu Keumukiman Ayah Gadéng. Sabab luwah that, hingga jinoë geuplah lom jeuët keu 6 boh mukim lam duwa boh keucamatan ya'ni Manggéng ngön Lembah Sabil.

Nanggroë Manggéng geutandatangan korte verklaring (peujanjian paneuk) seubagoë tanda tundôk keuPomeuréntah Olanda, bak thôn 1881. Tapi wilayah nyan han jeuët cit jikuwasa peunoh lé Olanda, sabab na perlawanan nibak ureuëng-ureuëng inan nyang geulawan peunjajah. Hana meusaboh pih tangsé nyang meuhasé jipeudöng di sinan. Cuma di Blangpidië sagai nyang jiteumeung peugöt tangsé nyan, nyang jeuët keu pusat Olanda di Acèh Barat Daya.

Dari Manggéng na sidroë peugagaih perlawanan. Gobnyan jithèë seubagoë sidroë pahlawan da’irah nyang paléng meujasa. Nangeuh Teungku Peukan. Gobnyan seucara trang-trang geuprang Olanda di Blangpidië.

Cara prang nyang hayeuë ngön beuhê di Tgk Peukan sampé-sampé marsose han meuho-tunongbarôh, pah bak watèë mata-uroë keuneuk tubiët bak 10 uroë buleuë Sèptèmbê 1926. Prang rayêk nyan lê that teuntra Olanda ngön Laskar Mujahiddin nyang meuninggai inan, teumasôk gobnyan (Tgk Peukan). adak pih gobnyan ka meuninggai, seumangat peujuwangan sang pahlawan teutap geupeulanjôt lé geuneurasi-geuneurasi sampé Jeupang teuka.[]