Seujarah Teungku Dianjông Ngön Asai Phôn Acèh Meulakab Seuramoë Meukah

 

Na meupadup plôh droë jeuma'ah sigra geujak bak teumpat tuëng ië seumayang, nyang ladôm teuk ka geutamöng lam seumeujid langsông geuseumayang sunnah seugohlom seumayang luhô.

Bang pih ka geukumandang, mandum jeuma'ah seumayang luhô ka geudöng geupeumeuriti  banja. Imum langsông geudöng di keuë.

Lagèë béyasa, seugohlom seumayang imum h'ana tuwö geupeuingat jeuma'ah geuyuë peurapi dan peurapat saf.

Lheuëh seumayang,sidroë-droë jeuma'ah geutinggai seumeujid nyang that meuseujarah nyan.

Seumeujid nyang nan nam tamèh nyang jidöng köng bak binèh Kruëng Acèh, Gampông Peulanggahan, Keucamatan Kutaraja, Kuta Banda Acèh.

Seumeujid nyang na curak nuansa tradisyonal, padahai lê jikubah seujarah tamadun èseulam di Acèh.

Seujarah peujuangan geusipreuëk Èseulam nyang ceudah ngön hayeuë. Malah lam ceunatat seujarah, nibak seumeujid nyan keuh awai phôn mula Acèh geulakab seubagoë seuramoë Meukah.

Seugohlom Acèh keunöng ië beuna (tsunami) nibak tanggai 26 Dèsèmbê 2004 nyang ka leupah, seumeujid nyan meubahan kayèë. Tapi mandum nyan ka hancô jisampôh lé ië.

Seumeujid Tgk Dianjông seugohlom keunõng Ië Beuna (Tsunami)

Lheuëh nyan seumeujid nyan geupeugöt lom ngön beutön,seumeujid nyang jeuët keu simbôi peujuwangan rakyat Acèh masa dilèë, adak pih jinoë geupeugöt ngön beuton nyang namun curak nuansa tradisyonal nyan hana geupeugadöh.

 

Seulingka leuën seumeujid pih geuatô ngön that rapi. Jeurat Tgk Dianjông nyang na blah röt wië seumeujid ka geupuga deungön geupeugöt saboh beunangôn permanèn.

Jeurat ulama nyang na tom peuseulamat keurajeuën Acèh nibak utang ngön keurajeuën inggréh nyan geupasang jeureujak beusoë.

Jeurat Tgk Dianjông

Seumeujid Tgk Dianjông nakeuh seumeujid nyang paléng tuha di Acèh. Lagèë geupeugah lam ceunatat seujarah, seumeujid nyan geupeugöt lé Tgk Dianjông nyang nan aseuli gobnyan nakeuh Habib Abubakar bin Husén Bilfaqih bak thôn 1769 masehi.

Seumeujid Tgk Dianjông yôh masa Keurajeuën Acèh

Tgk Dianjông nakeuh sidroë ulama chik nyang meuasai gobnyan di Gadramaut, Yaman nyang geumeuranto u Asiya Tungara hingga keuseuneulheuëh geuduëk di Acèh untôk geusyi'a Éseulam.

Tgk Dianjông geuduëk di Acèh yôh masa Sôleutan Alaudin Mahmudsyah (1760-1781) nyang mat kuwasa Keurajeuën Acèh.

 

Pakön Habib Abubakar  geuhôi deungön nan Tgk Dianjông?
Tgk Dianjông hanya lakab nan nyang geubôh nan lé macarakat inan.

'Dianjông' nyang meumakna geusanjông atawa geupeumuliya. Lam vèreusi laén geupeugah, meusabab Tgk Dianjông ta'at that bak ibadah ngön lê that geupeuhabéh watèë lam diké, meuseulaweuët meutamah lom neuduëk rawatéb lam anjôngan seumeujid,maka nyan keuh geuhôi Tgk Dianjông.

Gobnyan nakeuh sidroë ulama tasawôh an cit gobnyan ikôt seureuta seubagoë ulama fikih nyang ka jeuët seubagoë ureuëng bimbéng macarakat nyang keuneuk ék Haji, kön cuma ureuëng Acèh,ureuëng luwa Acèh pih na.

Meunurôt ceunatat seujarah Tgk Dianjông na tom geumeukawén ngön sidroë cut aneuk inöng ulèëbalang, tinggai bak seuramoë (anjôngan) rumoh yahtuwangeuh.

Tapi hana aneukgeuh, peurumohgeuh meuninggai, gobnyan geuwoë lom u Yaman.

Tgk Dianjông geugisa lom u Acèh lheuëh geumeukawén ngön Syarifah Fathimah binti Sayiid Abdurrahman Al-Aidid, atawa béyasa geuhôi ngön nan Aja Eusteri di nanggroëgeuh.

Jeurat Aja Eusteri pih geuseumiyub blah geuniréng jeurat Tgk Dianjông lam seulingka leuën seumeujid.

Tgk Dianjông geujak u Acèh bak thôn 1642 masihi

Adakpih bak watèë nyan Tgk Dianjông hana langsông trôh u Acèh, teutapi teuleubèh dilèë geupiyôh di Madinah untôk geuamai kitab Bidayatul Hidayah keunarang Hujjatul Islam Imam Al-Ghazali ngön duwa droë rakangeuh ulama chik cit bak masa nyan.

Ureuëng nyan nakeuh Sayyid Abdurrahman bin Mustafa Alaydrus, Sayyid Syeikh bin Muhammad Al-Jufri.

 Lheuëh nyan geujak u Meusé  hingga trôh geujak u Malabar, India. Lheuëh nyan barô Tgk Dianjông geuduëk di Acèh. Kisah jak-jak lhèë droë ulama nyan sampé inohat mantöng geupeugah-peugah lé para ulama di Yaman.

Ureuëng Nyang Peuseulamat Raja

Lam riwayat geupeugah bahawa Tgk Dianjông tom jeuët keu ureuëng nyang peuseulamat keurajeuën Acèh nyang geupimpén lé Sôleutan Alauddin Mahmud Syah (1760-1781 masihi).

Bak watèë nyan, keurajeuën teungöh peudéh ngön lipéh beulanja, utang bak keurajeuëng Inggréh pih ka meutumpôk.

Teeuntèë nyan meusangkôt-pawôt maruwah keurajeuën, meunyum malèë meunyö han sanggôp geubayeuë hutang nyan.

Keuseuneulheuëh seulôtan pih geupasapat bandum dayang-dayanggeuh dan meuntroë-meuntroë, geubahaih bhaih mita jalan tubiët nibak masaalah nyang teungöh meupalét.

Nyang meusampé jeuët Sôleutan h'an teunang, nakeuh meunyö ban-mandum boynah atawa hareuta keurajeuën, hasé tambang ngön mandum upeti nyang geupeusapat teutap han sép ngön bayeuë utang.

Meusabab nyan keuh seulôtan meutamah gundah.

Meunurôt geupeugah lam naseukah Adnan Abdullah di Pusat Peungeumbangan Éleumèë Sosyal Unsyiah (1987), Sôleutan Alauddin Mahmud Syah geulakèë peuneutôh bak majeulih keurajeuën.

 Majeulih geubri saran keu Sôleutan ngat geulakèë beunantu nibak Tgk Dianjông.

Sôleutan pih geupeusiëp utôsan keu geumeureumpok ngön Tgk Dianjông. Sôleutan geupeusiëp idang peunajôh untôk geubri keu Tgk Dianjông, seubagoë peumuliya ulama Kasyaf nibak masa nyan.

'Oh ban trôh di keuë Tgk Dianjông, utôsan nyan langsông geupeutrôh peusan nibak sôleutan, bahawa keurajeuën teungöh meupalét utang ngön keurajeuën Inggréh.

Lheuëh neudeungö peusan nibak sôleutan, Tgk Dianjông lheuëh nyan geusaran untôk bahaih peukara nyan deungön Teungku Syiyah Kuwala, mufti Keurajeuën Acèh Darussalam.

Tapi Teungku Syiyah Kuwala geumeungaku han sanggôp geupeunôhi kiban nyang geulakèë lé sôleutan.

Teungku Syiyah Kuwala bak watèë nyan geupeugah, cuma Tgk Dianjông nyang sanggôp mita jalan tubiët ateuëh peukara nyoë.

Utôsan sôleutan pih geujak lom bak Tgk Dianjông an geupeusampoë peusan nibak Teungku Syiyah Kuwala.

Keuseuneulheuëh Tgk Dianjông geutém bantu.

Lheuëh nyan gobnyan geulakèë meupadup-padup boh guni,lheuëh nyan geuyuë pasoë anoë pasi lheuëh nyan geuyuë peuduëk bak binèh Kruëng Acèh.

Ban-mandum guni nyang ka geupasoë anoë pasi nyan geuangkôt lom u Panté Ceureumèn (Jinoë geukheun pasi Ulèë Lheuë).

Lheuëh nyan idang peunajôh bunoë geuyuë jôk pulang keu sôleutan.

Tgk Dianjông geupeusan, idang nyang geupulang ngön anoë pasi lam guni bunoë cuma sôleutan nyang jeuët peuhah.

Bak watèë sôleutan geupeuhah idang peunajôh bunoë, teukeujôt that-thatgeuh sabab peunajôh nyan ka jeuët keu meuh. Meunyö anoë pasi lam guni ka jeuët keu pirak.

Deungön beureukat beunantu Tgk Dianjông keuh sôleutan ka jeuët geupeuglah utang bak keurajeuën Inggréh.

 
Seulamatlah sôleutan nibak nyum malèë dan Tgk Dianjông jeuët keuh keu ureuëng peuseulamat sôleutan nibak keuwibawaan bak mata keurajeuën Inggréh.

Acèh Seuramoë Meukkah

Awai phôn lakab seuramoë Meukkah nyan keuh nibak peungarôh Tgk Dianjông.

Tgk Dianjông jithèë seubagoë ulama Tasawôh dan meuphôm cit éleumèë fikih.

Hingga h'an jeuët tahireuën lê ureuëng nyang teuka di meubagoë wilayah nyang na di Nusantara untôk geujak meureunoë ngön geujak meununtut éleumèë nibak gobnyan.

Nyang phôn that dilèë ureuëng nyang jak meureunoë bhaih meuhaji, hingga bak teumpat neuduëkgeuh di Peulanggahan peunoh ureuëng, sabab makén jai ureuëng nyang jak meureunoë.

Seugohlom geupeudöng seumeujid, Tgk Dianjông geutampông ban mandum santri bak rumohgeuh.

Ho keu siuroë santrigeuh makén meutamah, hingga h'an löt rumoh.

Dudoë lheuëh Tgk Dianjông geupeugöt teuk seumeujid. Seulaén jeuët keu teumpat ibadah, seumeujid nyan geupeujeuët cit keu teumpat beuët, teumpat meureunoë éleumèë agama dan geupeujeuët cit keu teumpat bak geumeuduëk-pakat.

Malah yôh masa prang, seumeujid nyan na tom geupeujeuët keu teumpat geupeusapat ureuëng untôk geuprang Olanda, ban mandum aseuka-aseuka peujuwang Acèh, sabé geuatô stratègi dan geumeupakat bak seumeujid nyan.

Dalam seulingka leuën seumeujid nyang luwah 4 hèkta nyan na geupeugöt balè-balè lagèë asrama. Balè-balè nyan geupeugöt keu jeuma'ah haji nyang piyôh di Acèh seugohlom geugrak u Meukah.

Ban mandum nyang piyôh bak seumeujid Tgk Dianjông nyang keuneuk ék haji, sira geupeudalam lom éleumèë bhaih haji.

Lë ureuëng nyang piyôh inan, kareuna nyan keuh Acèh geukheun seuramoë Meukah.[]